Meerstemmigheid
In dit deel van de handleiding gaan we de manier bekijken waarop je met Lilypond meerstemmigheid kunt noteren. Let op: het noteren van meerstemmigheid is iets anders dan het noteren van akkoorden. Dat moet namelijk op een heel andere manier en daar komen we in een volgend deel van de handleiding nog aan toe.
We gaan meteen maar eens kijken naar een voorbeeld, het eerste stukje van het 4-stemmige lied “Belle qui tient ma vie”:
Je ziet hier twee balken met elk twee stemmen. De manier waarop je in de structuur twee balken aangeeft, lijkt erg op wat we in het vorige deel met de Lyrics-context deden. Aangezien deze balken tegelijk moeten worden gespeeld dan wel gezongen en dus onder elkaar moeten worden genoteerd, gebruiken we de « en » om dit aan Lilypond duidelijk te maken:
\score {
<<
\new Staff {
}
\new Staff {
}
>>
}
We zien in het voorbeeld echter nog iets meer: het zijn niet zomaar twee balken, maar ze zijn door middel van een haak of beugel met elkaar verbonden (in het Engels heet dit een bracket). Zo'n beugel wordt genoteerd om aan te geven dat deze balken verschillende instrumenten voorstellen die samen een groep vormen (de houtblazers bijvoorbeeld). Als het om één instrument gaat, bijvoorbeeld een piano, wordt er een accolade genoteerd. Zo'n groepering kent uiteraard z'n weerslag in de structuur:
\score {
\new ChoirStaff {
<<
\new Staff {
}
\new Staff {
}
>>
}
}
Omdat we in dit geval te maken hebben met een koorzetting gebruiken we de groepering ChoirStaff. Hiermee wordt automatisch de notatiewijze die hoort bij de gewenste groepering opgeroepen. In een koorzetting worden de maatstrepen alleen in de balken genoteerd en is er geen doorlopende maatstreep tussen de balken. Bij andere groeperingen zijn deze notatiewijzen anders en zodoende zijn er meerdere soorten groeperingen: ChoirStaff voor koren, GrandStaff bedoeld voor orkestpartituren, PianoStaff voor piano en het meer algemene StaffGroup. Dit zijn allemaal macro's die net als ChoirStaff automatisch bepaalde instellingen voor je maken.
Maar nu terug naar ons notatie-voorbeeld. We hebben in dit voorbeeld namelijk niet alleen te maken met twee balken, maar ook met twee stemmen per balk. Nu is het gebruik dat twee onafhankelijke stemmen, die samen op een balk genoteerd worden, duidelijk van elkaar onderscheiden moeten worden en dat doet men door middel van de richting van de nootstok (de Engelse term voor nootstokken is stems). De bovenste stem heeft dan de stokken naar boven en de onderste stem heeft de stokken naar beneden. Maar voor we aan kunnen geven welke kant de stokken op moeten, moeten we eerst zorgen dat we twee stemmen op een balk kwijt kunnen die tegelijkertijd geïnterpreteerd worden. De manier is eenvoudig. Wat we namelijk doen met de twee Staff contexten, kunnen we natuurlijk met de Voice contexten ook:
\score {
\new ChoirStaff {
<<
\new Staff {
<<
\new Voice {
}
\new Voice {
}
>>
}
\new Staff {
<<
\new Voice {
}
\new Voice {
}
>>
}
>>
}
}
De liedtekst even buiten beschouwing gelaten, is dit de structuur die nodig is om het bovenstaande voorbeeld te genereren. Er is nog maar een ding dat we hoeven te doen, namelijk te zorgen dat de stokken omhoog en omlaag komen te staan. Omdat dit een eigenschap is van de stem hoeven we alleen aan te geven welke stem eerste stem is en welke tweede. Dit wordt aangegeven met \voiceOne en \voiceTwo en hiermee zal Lilypond automatisch de stokken goed zetten.
Opmerking: je kunt in Lilypond in totaal vier onafhankelijke stemmen tegelijk op een balk noteren. In veel andere notatieprogramma's heet deze stapeling van stemmen “Layers”.
De uiteindelijke structuur zonder de liedtekst en Lyrics-contexten ziet er als volgt uit:
\score {
\new ChoirStaff {
<<
\new Staff {
<<
\new Voice {
\voiceOne
}
\new Voice {
\voiceTwo
}
>>
}
\new Staff {
<<
\new Voice {
\voiceOne
}
\new Voice {
\voiceTwo
}
>>
}
>>
}
}
Macro's, maar nu anders
We gaan het hier nog eens over macro's hebben. We hebben in de vorige delen al gezien dat je macro's kunt gebruiken voor het invoeren van noten, maar daar hoeft het natuurlijk niet bij te blijven. Je kunt zelfs, als je zou willen, hele delen van de structuur in macro's onderbrengen en in nog extremere gevallen zelfs in een ander bestand. De manier waarop je deze macro's gebruikt, is in alle gevallen hetzelfde, maar Lyrics zijn toch altijd een beetje een geval apart.
Het kunnen invoeren van liedteksten in een aparte macro kan erg handig zijn. Zeker in het geval waarbij je een koorstuk hebt waarbij alle stemmen precies dezelfde tekst hebben, is het erg handig om de tekst maar een keer in te hoeven voeren. Als je er namelijk een foutje in hebt zitten, hoef je 'm er ook maar op 1 plaats weer uit te halen.
Een macro met Lyrics is op dezelfde manier opgezet als normale macro's, maar omdat de inhoud liedtekst is moeten we dat Lilypond wel laten weten:
coupleteen = \lyricmode { \set stanza = "1. "
Bel -- le, qui tient ma vi -- e cap -- ti -- ve dans tes yeux.
Qui m'as l'ai -- me ra -- vi -- e d'un sou -- briz gra -- ci -- eux.
Viens tot me se -- cou -- rir ou me fal -- dra mou -- rir,
viens tot me se -- cou -- rir ou me fal -- dra mou -- rir,
}
Hier komen we een bekend element tegen: \set stanza = “1. ”
Zoals we in het vorige deel van de handleiding hebben gezien, zorgt deze macro voor het coupletcijfer zoals je dat in het eerste voorbeeld heeft staan. De spaties die achter 1. staan zijn (helaas) één van de minder charmante elementen die je soms in Lilypond aantreft. Omdat het cijfer direct voor aan de start van de tekst geplaatst wordt, gebruik je een paar spaties om afstand te creëren achter het coupletcijfer. Indien je het aantal spaties achter de cijfers van de verschillende coupletten identiek houdt, komen de cijfers links uitgelijnd precies onder elkaar te staan.
De rest van het voorbeeld
Om de rest van het hierboven gegeven notatievoorbeeld af te maken, hoeven we alleen nog maar noten toe te voegen en de Lyrics contexten aan te maken. Hierbij zetten we de muziek van de losse partijen in aparte macro's:
sopraan = \relative c'' {
a2 a4 gis |
a b c2 |
c4 e d c |
c b c2 |
}
alt = \relative c' {
e2 e4 e |
e g g2 |
g4 g fis g |
a g g2 |
}
tenor = \relative c' {
c2 c4 b |
c d e2 |
e4 c a e' |
d d e2 |
}
bas = \relative c' {
a2 a4 e |
a g c,2 |
c4 c d e |
f g c,2 |
}
De liedtekst:
coupleteen = \lyricmode { \set stanza = "1. "
Bel -- le, qui tient ma vi -- e cap -- ti -- ve dans tes yeux.
}
couplettwee = \lyricmode { \set stanza = "2. "
Pour -- quoy fuis tu, mig -- nar -- de, si je suis près de toy?
}
coupletdrie = \lyricmode { \set stanza = "3. "
Ap -- pro -- che, donc, ma bel -- le, ap -- pro -- che toy, mon bien.
}
plus de structuur met Lyrics contexten:
\score {
<<
\new ChoirStaff {
<<
\new Staff {
\set Staff.instrumentName = "S&A"
\set Staff.shortInstrumentName = "SA"
\key g \major
\clef treble
\time 2/2
<<
\context Voice = sopraan {
\voiceOne \sopraan
}
\context Voice = alt {
\voiceTwo \alt
}
>>
}
\context Lyrics = sopraanlyricseen { s1 }
\context Lyrics = sopraanlyricstwee { s1 }
\context Lyrics = sopraanlyricsdrie { s1 }
\new Staff {
\set Staff.instrumentName = "T&B"
\set Staff.shortInstrumentName = "TB"
\key g \major
\clef bass
\time 2/2
<<
\context Voice = tenor {
\voiceOne \tenor
}
\context Voice = bas {
\voiceTwo \bas
}
>>
}
>>
}
\lyricmode
<<
\lyricsto "sopraan" \context Lyrics = sopraanlyricseen {
\coupleteen
}
\lyricsto "sopraan" \context Lyrics = sopraanlyricstwee {
\couplettwee
}
\lyricsto "sopraan" \context Lyrics = sopraanlyricsdrie {
\coupletdrie
}
>>
>>
}
Je ziet hier meteen hoe je de instrumentnaam bij een bepaalde balk kunt krijgen:
\set Staff.instrumentName = "T&B"
\set Staff.shortInstrumentName = "TB"
Je kunt dit uiteraard ook doen voor een groep, maar dan verandert de plaats van deze macro in je bronbestand en de verwijzing naar de bijbehorende groep, in dit geval een ChoirStaff groep.
\set ChoirStaff.instrumentName = "T&B"
\set ChoirStaff.shortInstrumentName = "TB"
Je moet deze ergens invoegen binnen de « en » van de desbetreffende ChoirStaff groep.
Conclusie
We hebben in dit deel gekeken naar meerstemmigheid, maar we hebben nog niet alles bekeken. Er bestaan namelijk meerdere manieren waarop je in Lilypond meerstemmigheid kunt noteren. De in dit deel van de handleiding behandelde manier van meerstemmigheid noteren is namelijk met name geschikt voor langere stukken meerstemmige muziek, bijvoorbeeld het noteren van koormuziek of het noteren van twee verschillende instrumentpartijen in een partituur, bijvoorbeeld Klarinet 1 en Klarinet 2. Andere manieren van meerstemmigheid noteren zijn het gebruik van akkoorden en een speciale manier om korte meerstemmige stukjes te noteren. Hier gaan we op door in het volgende deel van de handleiding.
Terug naar de overzichtspagina van dit deel van de handleiding